karmakand free pdf download | कर्मकांड की पुस्तक pdf | indi

साङ्ख्य दर्शनम् 

सांख्यदर्शनस्याद्य आचार्यः कपिलः उपनिषत्कालिकः ऋषिः । तत्प्रणीतं सांख्यदर्शन न प्राप्यते । तन्नाम्नैव प्रसिद्ध साङ्ख्यसूत्रं पञ्चमशतके केनचिदन्येन विदुषा निर्माय प्रचारितम् । कपिलस्य शिष्य आसुरिस्तस्य शिष्यः पञ्चशिखः । एषा ग्रन्था नोपलभ्यन्ते । 

    ईश्वरकृष्णपर्यन्यं सांख्यशास्त्रीयपरम्परा लुप्तप्रायैव । ईश्वरकृष्णेन कारिका प्रणीय शास्त्रमिद पुनः सजीवतां गमितम् । अयं ग्रन्यो विक्रमप्रथमशतके निर्मितः । प्रसिद्धस्यास्य ग्रन्थस्य चीनभाषानुवाद षष्ठशतके परमार्थनामकविदुषा समपाद्यत । सोऽयमनुवादः सम्प्रत्यपि प्राप्यते । चीनभाषा नुवादोऽयं ' सुवर्णसप्तति ' नाम्नोच्यते । अस्य कारिकामयस्य साङ्ख्यशास्त्रादिम ग्रन्थस्य बहूनि व्याख्यानानि जातानि , यथा -

१ , माठरस्य माठरवृत्तिः ,

 २. गौडपादाचार्यस्य भाष्यम् , 

३ , अज्ञातकत्तृका युक्तिदीपिका , 

४. वाचस्पति मिश्रस्य सांख्यतत्त्वकौमुदी , 

५. वाङ्करस्य जयमङ्गला च । 

    कस्यचन विन्ध्यवासिन आचार्यस्य शायशास्त्राचार्यत्वेन कुमारिलो मतमुल्लिखितवान् । षोडशशतकोवो विज्ञानभिक्षुस्तु सांख्यप्रवचनभाष्य प्रणोय शास्त्रमिदं प्रतिष्ठापयाचकार । 

    अतिप्राचीनस्यास्य दर्शनस्य सिद्धान्ताः कठ - छान्दोग्य - श्वेताश्वतरोपनिषत्सु प्राप्यन्ते । सांख्यस्योल्लेखाहीः सिद्धान्ताः 

१. प्रकृतिः पुरुषश्चेति द्वे मूलतत्त्वे । अनयोरेव सम्बन्धाज्जगदुत्पद्यते । प्रकृतिजंडा , पुरुषश्चेतनः , पुरुषसम्बन्धात्प्रकृतौ क्रिया । 

२. सत्कार्यवादोऽत्र । समथिता ।

     पुरा सांख्यमीश्वरवादि  आसीत् साम्प्रतिकं तु निरीश्वरवायेव । प्रकृति पुरुषाभ्यामेव जगदुत्पत्ती समर्थयितुं शक्यायां वृषेश्वरकल्पनेति तदाशयः । 

    बुद्धप्रचारितमतस्योपरि सांख्यदर्शनस्य महान प्रभावो दृश्यते - दुःखस्य सत्ता , वैदिकक्रियाकलापस्यानभ्युपायतया गौणभावः , ईश्वरेऽनास्था , जगतः परिणामशीलता इत्यादयः सिद्धान्ता बौद्धः सांख्यदर्शनत एवं गृहीताः । प्राची नस्यास्य दर्शनस्य सिद्धान्ता भगवता बुद्धेन स्वीयतया प्रचारिताः स्युरिति नाश्चर्यम् । अहिंसावादे तु बौद्धेः समं जेना अपि सांख्यदर्शनस्याधमर्णाः । 

अत्र मते पञ्चविंशतिस्तत्वानि -

१ . मूलप्रकृतिः , 

२ , महान् , 

३ अहङ्कारः , 

शब्दस्पर्शरूपरसगन्वतन्मात्राणि पञ्चेत्यष्टी , 

एकादयोन्द्रियाणि , ८ + ११-१९ 

पञ्चमहाभूतानि इति 

१९ + ५-२४ , पञ्चविंशतितमः पुरुषश्च । 

नास्तिक और आस्तिक दर्शने

वैदिकदर्शनानि च - 

न्यायदर्शनम् , 

वैशेषिकदर्शनम् , 

सांख्यदर्शनम् , 

योगदर्शनम् , 

मीमांसादर्शनम् , 

वेदान्तदर्शनम् (उत्तरमीमांसा)

अवैदिकदर्शनानि - 

चार्वाकवर्शनम्,

बौद्धदर्शनम् , 

जैनदर्शनञ्च । 

संस्कृतसाहित्य का उपसंहार

click for Download Sanskrit ebook