महाकवि कालिदास का सम्पूर्ण परिचय

महाकवि कालिदास का सम्पूर्ण परिचय संस्कृत व् हिंदी में :- कालिदासस्य समयः :- भारतीयकवीनां समयनिर्धारणमतिकष्टसाध्यं कार्यम् , यतस्तैः स्वविषये किमपि न लिखितम् । अस्या स्थिती अन्यकृतरुल्लेखैः अनुमानेन च प्राचां कवीनां समयो व्यवस्थापनोयो भवति । अस्मादेव हेतोः कालिदासस्य समय सम्बधेऽपि मतभेदा वर्तन्ते-- १. सर विलियम् जोन्स - महोदयः विक्रमसंवत्प्रवर्तकस्य ईसवीयसंवत् पूर्ववत्तिनः कस्यापि विक्रमादित्यस्य राज्ञः कल्पनां कृत्वा तत्सभामण्डनं कालि दासं मत्वा ई ० पू ० प्रथमशताब्दीसमुद्भवत्वं कालिदासस्य मन्यते । २ डा ० वेबर लोसन , याकोबि , मॉनियर विलियम , महानुभावानां सम्म तिषु ई ० द्वितीयशतकयोर्मध्यकालिकत्वं कालिदासस्य स्वीक्रियते । ३. डा ० भाऊदाजी महाशयस्तु - उज्जयिनीनरेशा हर्षविक्रमादित्योऽयं मातृगुप्तनामानं काश्मीरान् शासितुं प्रेषितवान् स मातृगुप्तः कालिदास एवेति मत्वा कालिदासस्य षष्ठशतकोद्भवत्वं स्वीकरोति ४. वत्सट्टिमहोदयस्पैकः शिलालेखः प्राप्यते , यत्र ५२ ९ मालवसंवदुल्लेखो विद्यते , स च ई ० ४७३ तः संवदति । तस्य शिलालेखस्य भाषा कालिदास...

संस्कृत खण्डकाव्यं

Please wait 0 seconds...

click and Scroll Down and click on Go to Download for Sanskrit ebook

Congrats! Link is Generated नीचे जाकर "click for Download Sanskrit ebook" बटन पर क्लिक करे।

संस्कृत खण्डकाव्यं

खण्डकाव्यं

महाकाव्यस्यैकदेशानुसारि भवति । अस्य काव्यप्रभेदस्पति हासः कदा आरभते इति चिन्तायाम् ऋग्वेदकाल एव खण्डकाव्यस्य बीजमु समिति सविश्वासं वक्तुं शक्यते । मनोहारिणी उषः सूक्ते वीररसप्रधाने विपाशा शुतुदीसूक्ते सुदासविजयसूक्ते च खण्डकाव्यस्य प्राणूपं निहितमिव प्रतीयते ।

' अनातेव पुंस एति प्रतीचो गहिगिव सनये धनानाम् ।
जायेव पत्ये उशती सुवासा उषा हस्रव नि रिणोते अप्सः ।। '

इयम् उषःसुन्दरो भ्रातृहोना भगिनोव स्वदायभागाय पितृस्थानीय सूर्यमुपतिष्ठते , कदाचिच्च पति प्रेमपाशे बन्धुमध्यवसिता सुन्दरपरिधाना सुन्दरीव सूर्यस्य समीपमायाति ।

अत्र एवं विज्यत्र च मन्त्रसमुदये यदाख्यानजातं निहितं तत्खण्ड काव्यस्यादिम रूपं मन्तुं शक्यत एव । कालिदासेन तु मेघदूततुसंहारौ प्रणीय खण्डकाव्यपरम्परायाः शिलान्यास इव कृतः ।

अग्रवालमहोदयाः खण्डकाव्यस्य पञ्चप्रकारकतामातिष्ठन्ते

१. ऋग्वेदकालिक खण्डकाव्यम् । अत्र खण्डकाव्यानुकारः सूकैऋषयो ऽव्याजमात्मभावान् व्यञ्जयामासुः , यथोषःसूक्तादिषु । उपनिषत्सु च प्राप्यन्ते ।

२. भक्तिरसमयं खण्डकाव्यम् । यस्य प्रभेदस्य निदर्शनानि बौद्धग्रन्थेषु

३. ऐतिहासिक खण्डकाव्यम् । अस्य प्रभेदस्योदाहरणं रामायणे भारते वा कृतं प्रकृतिवर्णनं बोध्यम् ।

४. रूपकान्तर्गत खण्डकाव्यम् । रूपकेषु यत्र तत्र पात्राणां वस्तुवर्णन पराणि प्रेमप्रकाशनपराणि वा पद्यानि एतदुदाहरणतया स्वोकत्तुं शक्यन्ते ।

५. उत्तरकालभवाना कवीनां शृङ्गारप्रधान सङ्कीर्ण वा खण्डकाव्यम् ।

एषु पचास प्रभेदेषु पञ्चमः प्रभेद एव सर्वोत्कर्ष गतः , कालिदासामरुक भत्तृहरिजगन्नाथादिभिरस्य प्रभेदस्य साहित्यमूजितं कृतम् । अन्ये प्रभेदा बीजभावेन स्थिता अपि पोषकसाहित्याभावात्सुप्तकल्पा एवं

इदमेव खण्डकाव्यमत्याधुनिकाः गोतिकाव्यम् ( Lyric ) इति नाम्ना व्यपदिशन्ति । अत्र गीतिकाव्यप्रभेद एवं दूतकाव्यमुक्तककाव्यवर्णनप्रधानकाव्या न्यायान्ति , तेन खण्डकाव्यनामाऽयं प्रकारो मेघदूत संहारगीतगोविन्दभत्त हरि शतकत्रयामरुकशतकभल्लटशतकभामिनीविलासादीन् अन्यान्यानि दूतकाव्यानि चाङ्गोकरोति ।

तत्र