सोमेश्वरस्य ' कीत्तिकौमुदीकाव्यम्
सोमेश्वरनामकेन ११७२-२२६२ ई ० स्थितेन कविना कीत्तिकौमुदीनामक काव्यमेकं प्रणीतं यत्र गुर्जरमहीपालयोर्वीरधवलबीसलदेवयोमन्त्री वस्तुपालतेजपालः कौतिशालितया स्तुतः । काव्यसिद गद्यस्यापि कोडीकारेण विलक्षण प्रकारकम् ।
अरिसिंहस्य ' सुकृतङ्कीर्तनम्
एकादशसर्गात्मकमिदं काव्यं वस्तुपालतेजपालस्य तीर्थयात्राधर्मकृत्यादीनां वर्णनायोपनिबद्धम् । पूर्वोक्त एवास्य समयः ।
बालचन्द्रसूरिणो ' वसन्तविलासः '
इदमपि काव्यं पूर्वोक्तमन्त्रिस्तुतिविषयकमेव । इदमपि तत्समयसम्भवमेव
नयनचन्द्रसूरिणो ' हम्मीरमहाकाव्यम् '
अथ चौहानभूपालस्य हम्मीरस्य वर्णने चतुर्दशभिः सर्गः प्रचुर साहित्यिक प्रस्तुता । ऐतिहासिकसामग्री तु स्वल्पेव । अस्य काव्यस्य रचनाकाल : १४ शताब्दी मन्यते ।
चन्द्रशेखरस्य ' सुर्जनचरितम् '
विशतिसर्गनिबत्र काव्यग्रन्ये सुर्जनसिंहस्य चरितं प्रस्तुतम् । सुर्जन सिंहोऽकबरस्य सामन्तमुख्योऽभवद्योऽकबरेण बहुषु युद्धेषु नियुक्तः । अत्र काव्ये बूदोनृपाणों हायावश्यानां चरितं प्रसादिक्या शैल्या निबद्धम् । ऐतिहासिक सामग्रथा सह साहित्यिकसामग्रवपि प्रचुरात्र प्राप्यते । ई ० षोडशशताब्दे निमित्तमिदमिति निश्चितम् ।
राजनाथडिण्डिमस्य ' अच्युतरायाभ्युदयम् '
इदमेतिहासिक काव्यम् षोडशे ईशवीयशतके निर्मितम् । अत्र अच्युतराय नामकस्य विजयनगराधोशस्य राज्यकाले जाता घटनावली विस्तरेण वणिता ।
गङ्गादेव्याः ‘ मधुराविजय ' ' बोरकम्परायचरितं ' वा
विजयनगरसाम्राज्यस्य आरम्भिककालिकघटनाना परिचयोऽत्र रोचकपडत्या प्रदत्तः । अस्य लेखिका कम्परायस्य भायेंति कृत्वाऽवत्या घटनावली सत्या मन्यते । अस्य रचनाकालः ईशवीयचतुर्दशशतकम् ।
सन्ध्याकरनन्दिनो ' रामपालचरितम्
सन्ध्याकरनन्दी नाम कविः पालवंश्यनरेशरामपालल्य जीवनवृत्तं श्लिष्टपद्य द्वारा प्रस्तुतवान् ।
अज्ञातक के ' पृथ्वीराजविजयम् '
काव्यमिदमैतिहासिकाचां महते जपयोगाय । अत्र पृथ्वीराजस्य विजयानां वर्णनमुपनिबद्धम् । सदस्य विषयोऽयं यदस्य काव्यस्य अपूर्णा त्रुटिपूर्णा च एका एवं प्रतिलिपिः प्राप्यते । अस्य रचयितुर्नामापि न ज्ञायते । १२०० तमेशवीये निर्मितायां जपरवकृतायाम् अलङ्कारविमशिन्याम् अल्योल्लेखस्य दर्शनात्तत्पूर्व कालिकत्वमस्य प्रभातुं शक्यते । १४४८ तमेशबीये काश्मीरोड्वेन जोनराजेनात्र-टोकाऽपि लिखिता । एतेनास्य ग्रन्थस्य प्रणेताऽपि कयन्चन काममोरदेशीय एवेति सम्भाव्यते ।
शम्भुक्तो राजेनकर्णपूर
काग्मोरनृपते देवस्य प्रशस्तिरोपनिवदा ।
सर्वानन्दस्य ' जगडूचरितम् '
जगदूसाहो नाम कोऽपि बैठी १२५६-१२५८ ई . समये जाते दुर्भिक्षों सुधाकटे निपतितानां प्राणिनां रक्षामकरोत्तस्यैव कोतिरोपनियवा । गुर्जर प्रान्ते जातस्य दुभिक्षस्यातीय हृदयद्रावक वर्णन तक प्रस्तुतम् ।
एतदतिरिकान्यपि सोमपालविलासादीनि काण्यानि प्रयन्ते ।
संस्कृत ऐतिहासिक काव्य
